Ειρήνη ή επιδημία: ποια επιλογή υπάρχει για την Ουκρανία

Μέχρι στιγμής η πανδημία έχει στοιχίσει μόλις τέσσερις ζωές στην Ουκρανία, μόνο που άμεσα προκάλεσε μια κρίση δίχως προηγούμενο, η οποία ολοένα και περισσότερο σέρνει τη χώρα στα απόνερα της. Η αυστηρή καραντίνα, η επιβολή του καθεστώτος έκτακτης ανάγκης και το κλείσιμο των ΜΜΜ έχουν παραλύσει τις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων, έχουν σταματήσει την παραγωγή ενώ έχουν φέρει τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις στο χείλος της καταστροφής. Όποιο και να είναι το αποτέλεσμα της ιστορίας του κορονωϊού, οι συνέπειες της έχουν ήδη λάβει ιστορικές αναλογίες – τουλάχιστον στην κοινωνικο-οικονομική τους διάσταση.

Η κοινωνία βρίσκεται σε κατάσταση σοκ – οι περισσότεροι Ουκρανοί πολίτες δεν ξέρουν αν θα έχουν τα βασικά μέσα συντήρησης αύριο, δηλαδή δουλειά, μισθό, στέγη, φαγητό και φάρμακα. Η ισοτιμία της γρίβνα[1] πέφτει, οι τιμές στα σουπερμάρκετ και στα καταστήματα διαρκώς αυξάνονται. Οι άνθρωποι συχνά δεν μπορούν να αφήσουν τις πόλεις ή τις συνοικίες τους για να βρουν φτηνότερα προϊόντα αλλού, να πάρουν λεφτά ή προμήθειες από συγγενείς στην ύπαιθρο – έτσι λοιπόν στερούνται από την βασική κοινωνική κινητικότητα που τους επέτρεπε να τα βγάζουν πέρα νωρίτερα, εξασφαλίζοντας την επιβίωση τους με κάποιο τρόπο.

Όλα αυτά προστίθενται πάνω στον πανικό και τις επιθέσεις των κοινωνικών ψυχώσεων. Αυτές οι συλλογικές, οριακές καταστάσεις εντείνονται όχι μόνο από το φόβο του αγνώστου και της ασθένειας αλλά και από μια χρόνια έλλειψη εμπιστοσύνης απέναντι στις αρχές. Αυτό βέβαια μπορεί εύκολα να εξηγηθεί εφόσον οι ηγέτες του ουκρανικού κράτους σ’ αυτή τη συγκυρία επιδεικνύουν μια διαχειριστική ικανότητα επιπέδου καρικατούρας. Δεν πήραν καν τα απλούστερα και τα πιο αναγκαία υγειονομικά-επιδημιολογικά μέτρα ελέγχου έγκαιρα, αφήνοντας σχεδόν χίλιους τόνους μασκών να φύγουν εκτός της χώρας, δίνοντας την ευκαιρία να θησαυρίσουν οι ψηλά ιστάμενοι κερδοσκόποι. Την ίδια ώρα όμως, επικεντρώνονται ολοένα και περισσότερο σε εσπευσμένες και βολονταριστικές αποφάσεις∙ εμφανώς αντιλαμβανόμενοι την ευκαιρία να ψαλιδίσουν εντελώς τα δικαιώματα και τις ελευθερίες των πολιτών.

Πλέον είναι ολότελα εμφανές ότι σε μια κρισιακή κατάσταση, οι πολιτικοί σχεδιάζουν να ελέγχουν την χώρα με ένα απολυταρχικό τρόπο, βασιζόμενοι στην Εθνοφρουρά, την αστυνομία, τις Ένοπλες Δυνάμεις και τις ακροδεξιές γκρούπες, μια εκ των οποίων είναι επίσημα επιτετραμμένη στο να επιτηρεί την εφαρμογή των μέτρων στην πρωτεύουσα. Αυτό ακριβώς ενισχύει τις πολιτικές ενέργειες των διεκδικητών για το ρόλο ενός «δυνατού χεριού», όπως ο επικεφαλής του Υπουργείου Εσωτερικών Arsen Avakov, που διαθέτει επιρροή τόσο στις επίσημες δομές της εξουσίας όσο και στις εθνικιστικές «εθελοντικές» γκρούπες. Ακόμη όμως και μια τέτοια δύναμη μπορεί να θριαμβεύσει σε μια υποθετική κατάρρευση των κρατικών δομών εν μέσω κοινωνικού χάους. Ειδικά από την ώρα που η χώρα μπήκε σε καραντίνα, την καθιστά ένα καζάνι που σιγοβράζει στην κρίση. Μάλιστα η χώρα δεν μπορεί περαιτέρω να αφεθεί στην αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής – όπως έγινε από εκείνους που επέστρεψαν από το εξωτερικό μόλις σήμερα.

Ωστόσο το ζήτημα δεν αφορά πλέον μόνο τα «κλειστά σύνορα» – ακόμη χειρότερο είναι το γεγονός ότι πίσω από την πρόσφατα υλοποιημένη συμφωνία Σένγκεν[2] δεν υπάρχει πλέον καλύτερη ζωή τόσο για τους μετανάστες όσο και για τους ξένους. Και η κατάσταση στην Ουκρανία δεν ενέχει το πραγματικό ενδιαφέρον για τους υποκριτές-φίλους των αναπτυγμένων χωρών, που τώρα εστιάζουν στα δικά τους προβλήματα, αφήνοντας το Κίεβο να παλέψει μόνο του για τη δική του σωτηρία. Και μάλιστα δεν δείχνουν αλληλεγγύη ούτε μεταξύ τους, κλέβοντας ιατρικές μάσκες που στάλθηκαν από την Κίνα για τους Ιταλούς.

Προφανώς, κάτω από αυτές τις συνθήκες η Ουκρανία δεν μπορεί να χρηματοδοτήσει τον πόλεμο που την κατέστρεψε πριν τον κορωνοϊό. Ωστόσο, αυτό ακριβώς δεν συνιστούσε καταστροφή και για όλους. Η σύρραξη στο Ντονμπάς είναι ζήτημα μεγάλης σημασίας για την πολιτική ελίτ της χώρας, καθώς όλοι οι εκπρόσωποι της ζουν από αυτήν, από μισάνθρωπους μπλόγκερ μέχρι τον πλουσιότερο ολιγάρχη, που γίνονται σταθερά πλουσιότεροι από το φιάσκο του Ρόττερνταμ[3]. Ο αργόσυρτος πόλεμος στην ανατολή, μπαίνει πλέον στον έβδομο χρόνο του, χρησιμεύει ως τρόπος ζωής για το καθεστώς που προέκυψε μετά το Μαϊντάν[4]. Δεν θρέφει απλά τις ελίτ που προέκυψαν κατά τη διάρκεια του πολέμου, που έχουν αφομοιώσει και τις σαράντα αποχρώσεις του γκρι – τη μαύρη και αιματοβαμμένη επιχείρηση του πολέμου, βγάζοντας κέρδη από τη θλίψη και την οικονομική επιδείνωση της ζωής άλλων ανθρώπων. Ο πόλεμος προσφέρει ακόμα περισσότερα στις αρχές, δίνοντας τους το δικαίωμα να ελέγχουν ένα διαρκώς εμπόλεμο και φτωχοποιημένο κράτος. Εντέλει, όλα τα προβλήματα της Ουκρανίας αποδίδονταν στην διαρκή αντανάκλαση της επιθετικότητας. Οι δυνάμεις της αντιπολίτευσης, ικανές στο να οργανώνουν τις μάζες στην τροχιά πετυχημένων, κοινωνικών διαμαρτυριών, εκκαθαρίστηκαν προληπτικά, ως μέτρο μιας πάλης ενάντια στη φανταστική «Πέμπτη φάλαγγα» του εχθρού.

Όμως δεν υπάρχουν άλλες οικονομικές και οργανωτικές εφεδρείες για τον πόλεμο, οι οποίες θα χρειαστεί να χρησιμοποιηθούν στη μάχη εναντίον της σύγχρονης μορφής της επιδημίας. Υπάρχει έλλειψη στα βασικά μέσα – ακόμη και στο φαγητό για τους στρατιώτες. «Λόγω της επιδημίας του κορωνοϊού, που έχει προκαλέσει την άρνηση σύναψης συμβολαίων εκ μέρους των εταιρειών για να παρέχουν υπηρεσίες σίτισης στις στρατιωτικές μονάδες, μια οριακή κατάσταση ενδεχομένως να ανακύψει στις Ένοπλες Δυνάμεις της Ουκρανίας αναφορικά με την αδιατάρακτη εξασφάλιση τροφής», δήλωσε το Προεδρικό Γραφείο σε ένα κείμενο που δημοσιεύτηκε σήμερα στα μέσα.

Η κρίση που προκλήθηκε από τη σύρραξη έχει εδώ και καιρό αποδυναμώσει το ανοσοποιητικό σύστημα της κοινωνίας και την έχει κάνει ένα χρόνια άρρωστο οργανισμό, μολυσμένο με τους ιούς της φτώχειας, του εγκλήματος, της βίας και της διαφθοράς. Και δεν είναι καν σε θέση να δώσει μια επαρκή απάντηση στην σοβαρή πρόκληση που αντιμετωπίζει η Ουκρανία αυτές τις μέρες. Τελικά, ο πόλεμος πάντοτε αποτέλεσε τον σημαντικότερο παράγοντα για την ανάπτυξη κοινωνικών ασθενειών, οι οποίες μεταδίδονταν εύκολα σε ένα ασταθές πεδίο της πρώτης γραμμής, όπως μπορεί να διαπιστωθεί στην «Αντιτρομοκρατική Ζώνη Δράσης[5]», όπου έχει σημειωθεί ένα αυξημένος αριθμός περιστατικών μόλυνσης από φυματίωση, ΗIV και διάφορους τύπους ηπατίτιδας.

«Πρόκειται για μια καταστροφή, επειδή είναι προφανές ότι κάποιοι στρατιώτες υποτιμούν κάθε μέτρο προστασίας – όπου υπάρχει άλλωστε αλκοόλ, υπάρχει και σεξ δίχως προφυλάξεις – και η βιομηχανία του σεξ ανθεί στη συγκεκριμένη περιοχή. Υπάρχουν πόρνες στον τοπικό πληθυσμό και στην πραγματικότητα όλο αυτό προσομοιάζει σε βιολογικό πόλεμο, επειδή αυτές είναι οροθετικές, με ηπατίτιδα ενώ οι στρατιώτες έρχονται δίχως προφυλάξεις σε σεξουαλική επαφή μαζί τους. Δυστυχώς υπάρχει ταυτόχρονα το φαινόμενο του σεξοτουρισμού. Κορίτσια μεταφέρονται στην «Αντιτρομοκρατική Ζώνη Δράσης» για να προσφέρουν πατριωτική βοήθεια», δήλωσε σε μια συνέντευξη ο εκπρόσωπος της Στρατιωτικής Ιατρικής Ακαδημίας για τις Κλινικές Εργασίες, ο συνταγματάρχης Vladimir Steblyuk.

«Ο πόλεμος στο Ντονμπάς και η συγκέντρωση δεκάδων χιλιάδων ανθρώπων στο μέτωπο είναι μια δυνάμει εστία μετάδοσης της επιδημίας. Εν αντιθέσει με τις ενθουσιώδεις δηλώσεις της ηγεσίας του Υπουργείου Άμυνας, στο πεδίο των στρατώνων δεν υπάρχει ανάγκη να μιλήσουμε για καμία καραντίνα. Η εαρινή κατάταξη στο στρατό έχει ήδη αναβληθεί. Έτσι λοιπόν το ζήτημα της θέσπισης μακράς εκεχειρίας γίνεται ζήτημα ζωής και θανάτου για τις δεκάδες χιλιάδες ανθρώπων του στρατιωτικού προσωπικού και των εκατομμυρίων κατοίκων του Ντονμπάς. Οι πόλεμοι και οι επιδημίες πάντοτε πήγαιναν χέρι-χέρι στις σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας, και οι στρατοί ήταν συχνά οι φορείς μολυσματικών ασθενειών. Δεν είναι λοιπόν άνευ σημασίας ότι αυτά τα δυο φαινόμενα, σε συνδυασμό με την πείνα και τον θάνατο, αποκαλούνται ως οι τέσσερις καβαλάρηδες της Αποκάλυψης», αναφέρει ορθά ο ιστορικός Yuriy Latysh από το Κίεβο.

Και πράγματι, η ιστορία μας διδάσκει ότι ο πόλεμος και η επιδημία είναι «αδέρφια» σε αγαστή συνεργασία για την καταστροφή της ανθρωπότητας. Η τρομερή τους σύμπλευση έχει ξεδιπλωθεί αρκετές φορές. Αρκεί να θυμηθούμε το Μαύρο Θάνατο[6] που εξαπλώθηκε στην Ευρασία μαζί με τους Τουμάνους[7] του μογγολικού στρατού, πρώτα στην Κίνα όπου το 90% του πληθυσμού της επαρχίας Henan πέθανε από την επιδημία, και μετά στην Ευρώπη, που έχασε σχεδόν το μισό της πληθυσμό σαν αποτέλεσμα αυτής της πανδημίας. Ο Ιταλός Gabriel de Mussi μας άφησε μια περιγραφή της πολιορκίας της σημερινής Φεοντοσίγια[8] – της τότε γενοβέζικης αποικίας της Κάφα, την οποία αποπειράθηκε να κυριεύσει η Χρυσή Ορδή[9] του Janibek Khan. Μια επιδημία πανώλης χτύπησε τον μογγολικό στρατό, η οποία μεταδόθηκε στους υπερασπιστές της πόλης και σύντομα η πανώλη προσέβαλε τα πληρώματα των πλοίων που συνέδεαν την Κριμαία με την Ιταλία, γεγονός που οδήγησε στην χειρότερη καταστροφή της ευρωπαϊκής ιστορίας.

Μια αντίστοιχη καταστροφή συντελέστηκε και στον Α’ ΠΠ κι ένας σημαντικός αριθμός των θυμάτων του δεν σκοτώθηκε από σφαίρες αλλά από επιδημίες που αναπτύχθηκαν υπό μη υγειονομικές συνθήκες και σε στενό συνωστισμό ανθρώπων. Ο τύφος, η φυματίωση και η χολέρα ήταν ουσιαστικά διάσπαρτες. Ωστόσο ο πιο τρομερός φόρος αίματος πληρώθηκε στην «Ισπανική Γρίπη» που εκκίνησε από το αμερικανικό στρατόπεδο στο Fort Riley, το οποίο στάθμευε κοντά στα δίκτυα του πυρετού που έφερναν οι Κινέζοι εργάτες. Η γρίπη διείσδυσε στην Ευρώπη μέσω των στρατευμένων Αμερικανών και για αρκετά χρόνια σκότωνε στρατιώτες στα χαρακώματα όλων των εμπόλεμων χωρών, οι οποίες δεν κοινοποιούσαν τα της επιδημίας λόγω των περιορισμών της λογοκρισίας. Έτσι ο φονικός ιός πήρε το όνομα από την αμέτοχη στον πόλεμο Ισπανία, οι αρχές της οποίας πρώτες μίλησαν για την επιδημία.

Αυτό ακριβώς το μάθημα είναι γνωστό σε όλο τον κόσμο. Και δεν προκαλεί έκπληξη ότι η νέα πανδημία έχει ενισχύσει τα αντιπολεμικά αισθήματα απέναντι στο φόντο της ηθικής χρεωκοπίας των μεγαλύτερων, άριστα εφοδιασμένων στρατών της Ευρώπης και των ΗΠΑ, που επέδειξαν ανεπάρκεια στη μάχη ενάντια στον ιό.

«Εν μέσω όλης αυτής της κατάστασης, το ΝΑΤΟ και άλλοι δυτικοί στρατοί διαρκώς πραγματοποιούν στρατιωτικές ασκήσεις, καυχώμενοι για τα πλωτά τους νοσοκομεία και χρησιμοποιώντας υπερβολικούς προϋπολογισμούς. Αλλά που βρίσκονται τώρα όλοι αυτοί; Σε μια σειρά χωρών της δυτικής Ευρώπης τα πράγματα φτάνουν στο σημείο του να επιλέγουν οι γιατροί ποιος θα επιβιώσει μεταξύ των κρουσμάτων κορωνοϊού. Οι γιατροί μιλούν ευθέως για τακτικές που προσομοιάζουν σε πόλεμο. Αλλά πού έχει αλήθεια εγκατασταθεί έστω κι ένα κινητό στρατιωτικό νοσοκομείο; Γιατί στην Ιταλία βλέπουμε γιατρούς από την Κούβα και την Κίνα, αλλά δεν βλέπουμε έστω κι έναν γιατρό από τα μέλη του ΝΑΤΟ. γιατί δεν βλέπουμε έστω με ανθρωπιστική αποστολή, όπως λ.χ. μια αποστολή τροφίμων; Γιατί παρόλο τον διεθνή προϋπολογισμό 2,5 δισ $ η συμμαχία είναι ικανή μονάχα για δολοφονίες εξ’ αποστάσεως με drone. Η λειτουργία του στρατού περιορίστηκε στη διεξαγωγή ιμπεριαλιστικών πολέμων έτσι που οι πιο ισχυροί στρατοί του κόσμου απλά ατρόφησαν στην ικανότητα τους να διεξάγουν ανθρωπιστικές αποστολές. Η πανδημία του Covid-19 εγείρει πληθώρα ερωτημάτων. Η διάλυση του ΝΑΤΟ είναι ένα από τα πιο σημαντικά. Η απομόνωση είναι μια καλή ευκαιρία για να σκεφτούμε σχετικά με τον ευρύτερο κόσμο» γράφει ο Ουκρανός μπλόγκερ Ilya Derevyanko από το Αμβούργο.

Η κρίση εντείνει τις διαμαρτυρίες ενάντια στους παράλογους πολέμους και τις καταστροφικές πολεμικές δαπάνες και ενάντια στο πλαίσιο γενικευμένων περικοπών στη χρηματοδότηση της εκπαίδευσης, της υγείας και των κοινωνικών αναγκών. Τα δραματικά γεγονότα που εκτυλίσσονται στην Ευρώπη, έχουν ξεκάθαρα υπογραμμίσει αυτή την αντίφαση. Και είναι λογικό το ότι ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ António Guterres απαίτησε το άμεσο τέλος του πολέμου σε όλο τον πλανήτη, επειδή αυτό ακριβώς είναι το προαπαιτούμενο για την νίκη στη μάχη εναντίον της πανδημίας.

«Καλώ σε άμεση, παγκόσμια εκεχειρία σε όλες τις πλευρές του πλανήτη. Είναι καιρός να θέσουμε ένα φραγμό στην ένοπλη σύρραξη και μαζί να επικεντρωθούμε σ’ έναν ειλικρινή αγώνα για τις ζωές μας. Απευθύνομαι στις εμπόλεμες παρατάξεις: Σταματήστε τις εχθροπραξίες, βάλτε στην άκρη τη δυσπιστία και την εχθρότητα, σιγήστε τα όπλα, σταματήστε τους βομβαρδισμούς και τις εναέριες επιθέσεις» δήλωσε το απόγευμα της 23^ης Μαρτίου. Κι είναι φανερό ότι αυτές οι λέξεις απευθύνονται μεταξύ άλλων και στους επικεφαλής του Κιέβου.

Ποια θα είναι η απάντηση απέναντι στο κάλεσμα αυτό; Στην Μπάνκοβα[10] δεν μπορούν παρά να καταλάβουν ότι η Ουκρανία αντιμετωπίζει την πιο σοβαρή κρίση στη σύγχρονη ιστορία της. Η παύση του πολέμου, με τους όρους ενός αμοιβαίου συμβιβασμού, όπως σκιαγραφείται στη συμφωνία του Μινσκ[11], είναι στις παρούσες συνθήκες ένα βασικό τεστ για την νομιμότητα της εξουσίας. Ο πρόεδρος Zelensky δεν διαθέτει τους πόρους για να παλέψει την επιδημία και το κράτος δεν μπορεί επί μακρόν να συνεχίζει τη σύγκρουση, εξοικονομώντας γιατρούς και νοσοκομεία. Και η κατάσταση στη χώρα δίνει κάθε ευκαιρία για την τελική παύση πυρός, αγνοώντας την υστερία της πολεμοκάπηλης παράταξης.

«Ειρήνη ή επιδημία» – αυτό είναι το δίλημμα που αντιμετωπίζει σήμερα η Ουκρανία.

Andriy Manchuk